მაშრიყით მაღრიბამდე

„სათაური მართლაც მრავლისმომცველია და წიგნის აღნაგობისა და მიზანდასახულების ყველაზე უკეთ გამომხატველი: „მაშრიყით მაღრიბამდე“ – რითაც თამაზ ნატროშვილი დაამშვენებდა თავის მრავალფეროვან სამეცნიერო-მწერლურ მოღვაწეობასაც და ქართული ლიტერატურის მდინარებასაც, აწ უკვე კლასიკურ მემკვიდრეობადაც რომ შერაცხილა და ისევე თანამდევი იქნება ჩვენი სახელმწიფოებრიობის მომავლისა, როგორც ის ისტორიული პერსონაჟები, ხელმეორე სიცოცხლე რომ უპოვნიათ ამ მართლაც ხელიხელსაგოგმანებელი წიგნის ფურცლებზე, ყველა თაობის მკითხველი მისთვის სარგოსა და სასარგებლოს რომ ამოიტანს იქიდან, ყმაწვილები კი მასზეც ისევე გაიზრდებიან, როგორც სხვა ძვირფას მონაპოვარზე ქართული მწერლობისა. პირწმინდად მეცნიერული კვლევის დასრულების შემდგომ იწყებოდა ფიქრი მოპოვებული მასალებისათვის – სხვადასხვა მატიანიდან, მოგზაურთა მემუარებიდან თუ მისიონერთა ანგარიშებიდან ამოკრებილთათვის – შესაფერისი კომპოზიციური აღნაგობის შესაქმნელად, დეტექტიურ მანერასაც რომ მოხდენილად და ეფექტურად შემოიშველებდა. შესაფერისი რიტმისა და ინტონაციის მიგნება ხომ მის ხელთ იქნებოდა და ჭეშმარიტი მთხრობელის ხელოვნებით აამეტყველებდა გაქვავებულ დეტალებსა და სურათებს, სულს ჩაუდგამდა ისტორიულ პირთ, მოულოდნელი რაკურსითაც დაგვანახებდა ჩვენთვის საყვარელ გმირებს და ... უცნობ – არადა დიდ საქმეთა აღმსრულებელ – ადამიანთაც შემოიყვანდა ჩვენი საზოგადოების ცნობიერებაში. და ამ ყოველივეს მოიმოქმედებდა ჭეშმარიტების ძიებისა და აღდგენის წყურვილით, ოდნავადაც რომ არ მისცემოდა თავს ისტორიული სიმართლიდან რაიმე გადახვევის უფლებას და გარდასულ ჟამსაც და ისტორიულ გალერეასაც წარმოსახავდა ისე, როგორც სინამდვილეში გახლდათ, ძველი რომაელები რასაც ითხოვდნენ მემატიანეთაგან: მრისხანებისა და მიკერძოების გარეშეო... და რადგანაც საქართველო იმთავითვე ჩართული გახლდათ საერთაშორისო მოვლენებში – აღმოსავლეთიდან დასავლეთამდე – თამაზ ნატროშვილის წიგნის ფურცელზე ძალდაუტანებლად და უხვად უნდა წარმოსახულიყო სხვა ქვეყნებიც და იქაური პერსონაჟებიც, და ეს ყოველივე ერთიანი თვალთახედვით გააზრებულიყო, უფრო კანთიელად რომ შეგვახედებდა ჩვენი ქვეყნის ბედისწერას...“, – როსტომ ჩხეიძე.